“მოდი მოვაშოროთ უმეცრება და სიბნელე, რომელიც ნისლივით ეფინება ჩვენს მზერას, და დავინახოთ ჭეშმარიტი ღმერთი.”
ახალი ერის აზროვნება არც ისე ახალია და მეოცე საუკუნე არც პირველი შემთხვევაა, როდესაც ქრისტიანებს მოუწიათ ამგვარ რელიგიურ სწავლებაზე პასუხის გაცემა. ახალი ერის მსგავსი აზროვნების ერთ-ერთი ადრეული ფორმა იყო გნოსტიციზმი, რომელიც აყვავდა მეორე და მესამე საუკუნეებში, და ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური ქრისტიანი მოპასუხე იყო ალექსანდრიელი კლემენტი.
“ახალი ფილოსოფია”
ის დაიბადა ტიტუს ფლავიუს კლემენსის სახელით, სავარაუდოდ წარმართი მშობლების ოჯახში ათენში. ზრდასრულ ასაკში მან ჭეშმარიტების ძიება დაიწყო სხვადასხვა მასწავლებლებთან საბერძნეთში, ქვემო იტალიაში, სირიაში, პალესტინასა და ბოლოს ალექსანდრიაში, ქალაქში, რომელსაც შესაძლოა მილიონი მცხოვრები ჰყავდა. იქ ის სწავლობდა პანტენუსთან, რომელიც ქრისტიანობას ასწავლიდა იმ დროის სამეცნიერო სწავლებების შუქზე.
დაახლოებით 190 წელს კლემენტმა გახსნა საკუთარი “სკოლა”, რომელიც უფრო წლების განმავლობაში გაწელილ კონფერენციების ციკლს ჰგავდა. ის ასწავლიდა “ახალ ფილოსოფიას”, რომელიც პასუხობდა იმდროინდელ კულტურულ და ფილოსოფიურ საკითხებს. “ფილოსოფია” არც ისე ახალი იყო – ქრისტიანობა – მაგრამ ახალი იყო კლემენტისეული სწავლების მეთოდი. მან სამი წიგნი დაწერა თავისი შეხედულებების გადმოსაცემად.
მისი “მოწოდება ბერძნებისადმი” იყო შესავალი ფილოსოფიური ნაშრომი მოუნათლავთათვის, სადაც ის ცდილობდა ეჩვენებინა ქრისტიანული რწმენის გონივრულობა. “მაშ განვაგდოთ, განვაგდოთ ჭეშმარიტების დავიწყება!” – მოუწოდებდა ის. “მოვაშოროთ უმეცრება და სიბნელე, რომელიც ნისლივით ეფინება ჩვენს მზერას, და დავინახოთ ჭეშმარიტი ღმერთი.”
“მოძღვარში” მან გადმოსცა კონკრეტული მოვალეობები და ეთიკა, რასაც “მოძღვარი” (ანუ ლოგოსი, ქრისტე) ასწავლიდა: “ჩვენი ზედამხედველობა სწავლებასა და დისციპლინაში არის სიტყვის [ბერძნულად ლოგოსის] მსახურება, რომლისგანაც ვსწავლობთ ზომიერებას და თავმდაბლობას, და ყველაფერს, რაც უკავშირდება თავისუფლების სიყვარულს, კაცთმოყვარეობას და სრულყოფილების სიყვარულს.”
მისი “სტრომატები” არის მრავალფეროვანი მოზაიკა სწავლებებისა მაღალ ფილოსოფიაში, ეთიკასა და დისციპლინირებულ სწავლებაში “ქრისტიანი გნოსტიკოსებისთვის”, რათა მიეყვანა ისინი ეზოთერულ ცოდნამდე (გნოზისამდე): “გაგებისა და განსჯის უნარის მქონე კაცი არის გნოსტიკოსი. და მისი საქმე არ არის მხოლოდ ბოროტისგან თავის შეკავება… ან სიკეთის კეთება შიშის გამო… არც იმედით დაპირებული საზღაურისა… არამედ მხოლოდ სიკეთის კეთება სიყვარულით, და მისი საკუთარი სრულყოფილების გულისთვის არის გნოსტიკოსის არჩევანი.”
თუ ეს მისტიკურად ჟღერს, ასეც არის. კლემენტი ცდილობდა მიეღწია თავისი დროის განათლებულ ადამიანებამდე, და გნოსტიციზმი იყო მოდური. ის ცდილობდა წარმოედგინა ქრისტიანული რწმენა იმ ტერმინებით, რომლებიც ამ ხალხისთვის გასაგები იქნებოდა.
სიმდიდრის პრობლემა
კლემენტი მთელ თავის დროს არ უთმობდა წარმართებს, არამედ ცდილობდა ეკლესიასაც დახმარებოდა. ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ქადაგება კლემენტს ეკუთვნის. მასში ის ცდილობდა გადაეჭრა ეკლესიის ისტორიაში განმეორებადი პრობლემა, რომელსაც ქრისტიანები პირველად მის დროში წააწყდნენ: იესოს იგავის გათვალისწინებით მდიდარი ჭაბუკის შესახებ, რა უნდა ექნათ მდიდარ ქრისტიანებს თავიანთი სიმდიდრით? კლემენტმა აირჩია მიდგომა, რომელიც მას შემდეგ სადავო იყო, მაგრამ ჩვეულებრივ მას მიჰყვებოდნენ.
კლემენტი საკითხს ასე აყალიბებს: “რადგან ერთგვარი საკუთრება სულშია, ხოლო სხვა სახის – მის გარეთ, და ეს უკანასკნელი კარგად ჩანს თუ სული მათ კარგად იყენებს, მაგრამ თუ ცუდად გამოიყენება – ამ ორიდან რომელზე უარის თქმას გვთხოვს ის [იესო]?”
ის პასუხობს: “უფალი უშვებს გარეგანი საგნების გამოყენებას, გვიბრძანებს უარი ვთქვათ არა საარსებო საშუალებებზე, არამედ იმაზე, რაც მათ ცუდად იყენებს. და ეს არის… სულის უძლურება და ვნებები.”
სხვა სიტყვებით, პრობლემა არის ჩვენი დამოკიდებულება საკუთრებისადმი (ანუ სიხარბე) და არა თავად საკუთრება.
კლემენტი ასევე მხარს უჭერდა სახვითი ხელოვნების გამოყენებას ღვთისმსახურებაში იმ დროს, როდესაც ზოგიერთი ადრეული ქრისტიანი თავს იკავებდა ფერწერისა და ხატვის გამოყენებისგან, ეშინოდათ რა, რომ მათი ნამუშევრებისადმი ყურადღება კერპთაყვანისმცემლობას წარმოადგენდა. კლემენტმა დაასკვნა, რომ ქრისტიანებმა არ უნდა გამოსახონ წარმართული ღმერთები, არც ხმალი ან მშვილდი, არც ღვინის თასები, არც სექსუალური უზნეობის შემხსენებელი რამ.
ნაცვლად ამისა, “დაე, ჩვენი სიმბოლო იყოს მტრედი, ან თევზი, ან გემი, რომელიც ქარის მიმართულებით მიცურავს, ან მუსიკოსის ლირა, ან გემის ღუზა. და თუ იქნება მეთევზე, ის მოგვაგონებს მოციქულს, და პატარა ბავშვებს, რომლებიც წყლიდან ამოჰყავთ.”
გარდა ამისა, ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული საგალობელი არის ის, რაც თან ერთვის კლემენტის “მოძღვარს”, “მაცხოვარ ქრისტეს საგალობელი.” მისი ყველაზე ადრეული ინგლისური თარგმანი (1846 წელს) დღესაც ბევრ საგალობელთა კრებულში გვხვდება სახელწოდებით “ნორჩთა მწყემსი.” სამი სტროფი, თარგმნილი ორიგინალი ბერძნულიდან, ცოცხლად წარმოგვიდგენს ალექსანდრიის ეკლესიის სადიდებელ ცხოვრებას:
მოურჯულებელ კვიცთა აღვირო,
ფრთავ ფრინველთა, რომელნი არ გზას სცდებიან,
უტყუარო საჭეო ხომალდთა,
მწყემსო სამეფო კრავთა!
შეკრიბე შვილნი შენნი
რომელნი ცხოვრობენ უბრალოებით.
დაე იგალობონ სიწმინდით.
დაე იზეიმონ გულწრფელობით,
პირით რომელმან არ იცის ბოროტი,
ქრისტე რომელიც წარუძღვის თავის შვილებს!
მისი მსახურება, როგორც ალექსანდრიის ეკლესიაში, ისე მის გარეთ, მოულოდნელად შეწყდა 202 წელს, როდესაც დევნა დაიწყო იმპერატორ სეპტიმიუს სევერუსის მმართველობის დროს. კლემენტი იძულებული გახდა ქალაქიდან გაქცეულიყო. ის დასახლდა კაპადოკიაში და 215 წლისთვის გარდაიცვალა.
მაგრამ მისი გავლენა არ დასრულებულა მისი სიცოცხლის დასრულებასთან ერთად. ტრადიციის თანახმად, ის იყო ორიგენეს მასწავლებელი, თეოლოგისა, რომელმაც უზარმაზარი გავლენა მოახდინა მომდევნო თაობაზე. მისმა მისტიკურმა თეოლოგიამ შესაძლოა ასევე გავლენა მოახდინა ფსევდო-დიონისეზე, თეოლოგზე, რომელმაც შუა საუკუნეების მისტიციზმს მისცა ფორმა. ხოლო 1700-იან წლებში ჯონ უესლიმ გამოიყენა კლემენტის აღწერა ჭეშმარიტი გნოსტიკოსისა, რათა აეხსნა ქრისტიანული სრულყოფილება.
წინა
